TẢN VĂN: ĐỀ THI MỞ

Thập niên 60, có một đề thi học sinh giỏi văn miền bắc được ra theo dạng mở với 2 từ: Tổ Quốc!

Và, trong số học sinh dự thi lần đó có một em thay vì làm văn xuôi thì em lại làm một bài thơ nội dung như sau:

VIỆT NAM TỔ QUỐC TÔI(*)

Đề thi 6h / ngày

Tuổi thơ bắt dế đi cày

Nhà không trâu, dế một bầy thay trâu

Sân nhà chẳng dám cày sâu

Đường ngang, ngõ hẻm rủ nhau đi về

Nay ngồi suy nghĩ ngành nghề

Yêu sao tiếng dế đêm hè năm xưa!

(*)Ghi chú: Học sinh làm bài thơ này chưa đầy 20 phút đã nộp bài ra về. Không gian và thời gian khi ấy là Nông thôn cần sự có mặt của những người học trò giỏi về với ruộng đồng mà thời đó đảng ta đang phát động.

Bài thi đã đoạt giải cao trong kỳ thi đó, và được lan truyền trong rộng rải trong ngành giáo dục nói chung, trong cộng đồng học sinh giỏi văn nói riêng cho đến tận hôm nay.

Được biết, những năm gần đây ngành giáo dục nước ta cũng đã từng bước tổ chức ra đề thi theo dạng mở, nhằm góp phần kéo học sinh thoát ra khỏi tâm lý học tủ, học lệch, khuông mẫu, sáo mòn, hướng đến đời sống thực tế quanh ta, đồng nghĩa nâng cao tính thực tiễn của môn văn. Với cách ra đề như thế, hi vọng môn học này sẽ bớt xơ cứng và tạo được niềm hứng thú cho học sinh. Thử xem lại một câu trong đề thi tốt nghiệp THPT năm 2013:

Viết một bài văn ngắn (khoảng 400 từ) bày tỏ suy nghĩ của anh/chị về hành động dũng cảm cứu người của học sinh Nguyễn Văn Nam từ thông tin sau:

Chiều ngày 30 – 4 – 2013, bên bờ sông Lam, đoạn chảy qua xã Trung Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An, Nguyễn Văn Nam (học sinh lớp 12 T7, Trường Trung học phổ thông Đô Lương I) nghe tiếng kêu cứu có người đuối nước dưới sông, em liền chạy đến. Thấy một nhóm học sinh đang chới với dưới nước, Nam đã nhảy xuống, lần lượt cứu được ba học sinh lớp 9 và một học sinh lớp 6. Khi đẩy được em thứ năm vào bờ thì Nam đã kiệt sức và bị dòng nước cuốn trôi.

Tuy nhiên, đề thi trên đã gây nhiều tranh cãi, nhiều ý kiến trái chiều đồng thuận và không đồng thuận với cách ra đề cho là mở nầy. Hay là vừa rồi, cuộc thi tuyển học sinh vào lớp 10 đầu cấp của TPHCM môn văn sau đây cũng vậy.

"câu 2 (câu hỏi tiếng Việt): “Bạn trẻ trong hình bên đã dùng ngôn ngữ chat, ngôn ngữ tuổi teen, khi giao tiếp với người lớn. Theo em, bạn ấy đã vi phạm phương châm hội thoại nào? Nguyên nhân dẫn đến sự vi phạm đó?”

Nếu xét về hình thức lẫn nội dung thì đề mở bây giờ so với đề mở trước đây có phần khác nhau, tất nhiên cấp độ thi học sinh giỏi với học sinh bình thường, đại trà cũng khác nhau nhưng cái sự "mở" trong văn học nghệ thuật theo tôi là "gói lại"; "là giấu đi"; "là ẩn ý..."  để cho các em tư duy, các em lắng lại theo cảm xúc và nhận thức riêng có của mình mà mở ra một bài viết có thể bằng văn xuôi hoặc làm thơ theo một hướng tích cực nhất định. Còn những đề văn trên tác giả đã hé lộ một phần nội dung rồi, học sinh triển khai lại và phát biểu cảm tưởng vốn cũng đã có trong các bài làm văn bình thường, nên ý nghĩa của từ mở thực sự không rõ lắm, hơn nữa những nội dung đề thi mang tính thời sự như thế nầy nên dành cho môn Giáo Dục Công Dân thì tốt hơn, còn bắt buộc học sinh thi nó chẳng khác nào đưa các em đi cày xới, bươn bả trên một mảnh đất văn học khô cằn mà trong đó việc dạy văn, học văn, thi văn luôn là vấn đề hết sức nhạy cảm, kết tinh từ cảm xúc như những hạt sương mai long lanh trên từng lá nõn vậy!

Sài Gòn, ngày 25.06.2013

Bình Địa Mộc